Nie trudno zauważyć, że wiele szkół i stylów posługuje się zupełnie odmienną pisownią nazwy tej samej sztuki. Niektórzy wręcz zastanawiają się, czy w ślad za tym idą jakieś różnice techniczne. A jeśli nie to, jaka nazwa jest rzeczywiście poprawna?
Nie jesteśmy językoznawcami, więc może nie odpowiemy na to pytanie do końca, ale spróbujemy przynajmniej zbliżyć się do prawdy i rozwiać zasadnicze wątpliwości. Do tego momentu będziemy używać pisowni tradycyjnie związanej z nazwą naszej szkoły.
Jiu-jitsu jako sztuka walki pojawiła się w Japonii w okresie feudalnym, a pierwszy dotychczas udokumentowany zapis jej nazwy pochodzi z około 1532 roku i związany jest ze szkołą Takenouchi Ryu. Wcześniej synonimem jiu-jitsu była Yawara, Kogusoko i szereg innych nieużywanych już określeń.
Gdy po okresie wieloletniej izolacji pojawili się tu pierwsi przybysze z Ameryki i Europy, jedną z najważniejszych przeszkód w poznaniu tego kraju była bariera językowa. Stopniowo poznawano japońskie słowa i z coraz większą trafnością zastępowano je angielskojęzycznymi czy francuskimi odpowiednikami. Tak pojawiły się pierwsze publikacje na temat tego fascynującego kraju i pierwsze słowniki.
Były jednak i takie słowa, które nie znalazły swoich odpowiedników, a jednym z najlepszych przykładów jest właśnie jiu-jitsu. Dla przybyszów było oczywiste, że jest specyficzna forma walki, której nikt dotąd nie widział. Może przypominała nieco zapasy, a techniki uderzeń boks. Nie była jednak ani zapasami ani boksem i dlatego jej nazwę trudno było tłumaczyć wprost. Nie pozostawało więc nic innego jak używanie nazwy oryginalnej, którą jednak trzeba było zapisać alfabetem łacińskim. I tu pojawił się kolejny problem w postaci bariery fonetycznej. Zapisano więc nazwę tak jak ją słyszano i w ten sposób by układ liter po odczytaniu był w brzmieniu możliwie najbliższy oryginałowi. Najbliższy - nie zawsze musi jednak oznaczać dokładny. |
 |
 |
W odniesieniu do nazwy naszej organizacji i systemu Jiu-Jitsu Goshin-Ryu pochodzenie tego zapisu tłumaczone było zawsze od tytułu jednej z pierwszych książek traktujących o judo i jiu-jitsu jaka pojawiła się na rynku europejskim we francuskim tłumaczeniu i trafiła do domowej biblioteczki rodziny Kondratowiczów. Jej autorami są Yokoyama Sakujiro i Oshima Eisuke a oryginalny tytuł brzmi "Judo – Manuel de Jiu-Jitsu de l’Ecole Kano a Tokio". Książka została wydana w Paryżu w roku 1911. Wiele lat później miałem przyjemność mieć ją w rękach goszcząc w domu dr płk Krzysztofa Kondratowicza.
Obok możecie zobaczyć oryginalną okładkę a także najnowszą edycję tej książki z 15 lipca 2013 roku. Warto jednak zwrócić uwagę, że oryginalny tytuł został zmieniony na "JUDO Manuel de JUJUTSU de l’Ecole Kano a Tokio".
Rok wcześniej, bo w 1910 pojawiła się na rynku niemieckim książka Irving’a Hancock’a i Katsukuma Higashi pod tytułem "Das Kano Jiu Jitsu". |
Już na tych przykładach widzimy dwie odmienne formy zapisu Jiu-Jitsu i Jiu Jitsu i trudno zarzucić japońskim autorom, że ich zapis jest błędny.
Wiele lat temu, gdy sam dociekałem poprawności tej nazwy spotkałem się z tłumaczeniem, że nazwa jiu-jitsu pisana w formie ju jitsu pochodzi z tłumaczenia angielskiego, a dziś używa jej na przykład Polska Akademia Ju Jitsu. Rzeczywiście internetowy słownik francusko-angielski Larousse słowo jiu-jitsu przekłada na jujitsu.
Wydaje mi się jednak, że uzasadnienie to nie do końca jest poprawne, a dowodzą tego historyczne publikacje, jakie na początku XX wieku pojawiły się za oceanem. Tam również niemal powszechnie spotyka się zapis jiu-jitsu. Dla przykładu:
The Yabe School of Jiu-Jitsu 1904
Jiu-jitsu By Capt Harry H Skinner 1904
Jujitsu for Ladies - The Art of the Weak, Chicago Dignam’s Magazine - 1905
Jiu Jitsu - Wrestling - Defense Against Violent Attacks - Stillman – 1920
The Science of Wrestling and the Art of Jiu Jitsu by Earle Liederman 1925
JIU JITSU: The Effective Japanese Mode Of Self Defense - Koyama And Minami - 1934
Police Jiu - Jitsu book featuring Kato Futsiaki and Professor Butch – 1937
Vintage American Police Jiu Jitsu Booklet - 1937
Edward L Allen's System of American Jiu-Jitsu – 1943 |
 |
 |
 |
 |
Jak widać pisownia Jiu-Jitsu lub Jiu Jitsu była stosowana także w krajach angielskojęzycznych.
Dzisiaj powszechnie używa się jej w odniesieniu do brazyliskiego jiu-jitsu i spotkałem się nawet z daleko idącym uproszczeniem, że jiu-jitsu oznacza właśnie ten styl. To już zdecydowana przesada lub brak wiedzy o historii sztuki. |
 |
 |
Zapisu w postaci jiu-jitsu nie należy jednak rozumieć jako zaszłości historycznej, bo forma ta lub jej odmiana jiu jitsu są powszechnie stosowane także we współczesnych publikacjach.
Równolegle, choć nieco rzadziej występują formy ju-jitsu lub jujitsu. Na przykład:
Jiu Jitsu Complete by Kiyose Nakae, Charles Yeager 1987
Jujitsu: Basic Techniques of the Gentle Art by George A. Kirby 1983
Aby już całkiem namieszać przypomnę formę zapisu jujutsu z najnowszego wznowienia Traktatu o Judo (JUDO Manuel de JUJUTSU de l’Ecole Kano a Tokio), która wcale nie pojawiła się dopiero teraz. Znana i stosowana była od samego początku czego dowodem książka z roku 1910 - Edith Garrud The Suffragette who knew jujutsu by Tony Wolf and Kathrynne Wolf z oryginalnymi ilustracjami znanego rysownika Arthura Wallis Mills'a. Jak widać problem z pisownią nazwy ma już ponad 100 lat i chyba nikomu to nie przeszkadza. |
Mogą kogoś dziwić te różnice zwłaszcza w kontekście absolutnej zgodności, co do formy judo. Przecież nikt nie próbował chyba napisać jiudo.
Angielskojęzyczny zapis sztuki w postaci fonetycznej judo zawdzięczamy niewątpliwie jego twórcy Jigoro Kano, który w ten sposób chciał odróżnić je od tradycyjnego jiu-jitsu w toku swoich starań o popularyzację nowoczesnego systemu walki na świecie. Znaczenie nazewnictwa wydawało się tym bardziej ważne, że na samym początku tej drogi techniczne różnice między jiu-jitsu i judo praktycznie nie istniały.
Warto jednak wiedzieć, że jakkolwiek Jigoro Kano nadał tę nazwę swojemu stylowi to on sam jej nie wymyślił.
Po raz pierwszy słowa judo użył podobno Seijun Inoue ze szkoły Jikishin-ryu Jiu-jitsu. Odtąd od studentów Jikishin-ryu judo oczekiwano nie tylko opanowania swoich dziewięćdziesięciu siedmiu technik, ale także harmonijnego rozwoju, hojności i łagodności w obyciu.
Z kolei Kuninori Suzuki mistrz szkoły Kito-ryu w roku 1714 zmienił nazwę z Kito-kumiuchi na Kito-ryu Judo i to właśnie ta szkoła wniosła zasadę kuzushi, która stała się kluczem do technik rzutów współczesnego Judo.
Tę historię kiedyś jeszcze opowiemy, a na razie wróćmy do głównego tematu.
Mamy więc dwie postaci zapisu jiu jitsu, dwie postaci ju jitsu i jujutsu. Zobaczmy więc, co na to językoznawcy. |
|
|
