| 居合道 |
Rys historyczny
Iaido należy interpretować jako "drogę stawiania czoła przeciwnikowi", chociaż znane są także inne terminy jak np. iai – "jednoczesna obecność", bakken – "dobywanie ostrza", battojutsu – "sztuka sięgania po ostrze" czy nukiai – "jednoczesne dobycie broni". Mówiąc prościej – iaido to umiejętność natychmiastowej odpowiedzi na atak przeciwnika przez dobycie broni z saya i zdecydowanie o wyniku walki przy pomocy jednego, zwycięskiego cięcia.
U zarania swojej historii iaido było pojmowane jako umiejętność walki prawdziwym mieczem i w każdych okolicznościach. Uczyło przewidywania ataku i błyskawicznej odpowiedzi przeciwnikowi atakującego bez uprzedzenia. Opanowanie tej sztuki miało na celu skuteczną obronę przed nagłym atakiem możliwą nawet wówczas, gdy zaatakowany był zajęty wykonywaniem normalnych czynności takich jak spacer, rozmowa czy odpoczynek.
Współczesne badania wskazują, że początki tej sztuki mogą sięgać okresu Nara lub wczesnych lat Heian. Tym nie mniej powszechnie uznaje się, że jej prekursorem był niejaki Hayashizaki Jinsuke Shigenobu, który urodził się w prowincji Sagami (obecnie prefektura Kanagawa) w 18 roku ery Tenbun, co w zachodnim kalendarzu przekłada się na rok 1549. Opracowaną przez niego metodę walki spotyka się w historycznych zapiskach pod różnymi nazwami, jako styl Hayashizaki, Shinmeimuso, Shinmuso czy po prostu Shigenobu. Pomimo szeregu sprzeczności biograficznych wszyscy są jednak zgodni co do tego, że to właśnie Shigenobu zapoczątkował wszystkie późniejsze style i szkoły iaido.
Kolejnymi następcami Shigenobu byli: Tamiya Heibei Shigemasa, Nagano Muraku Sai Kinro, Momo Gunbei Mitsushige, Amegawa Seizaemon Munetsugu, Manno Danuemon Nobusada, a w VII pokoleniu Hasegawa Chikaranosuke Eishin żyjący w okresie Edo i uważany za pierwszego "prawdziwego" mistrza tej szkoły od czasów jej założyciela. Jest bardzo prawdopodobne, że wszystkie klasyczne techniki iai Hayashizaki były w tym okresie wykonywane w postawie stojącej lub co najwyżej tatehiza tzw. uniesionego kolana. Hasegawa Eishin zasłynął tym, że zmienił dotychczasowy sposób noszenia miecza i tym samym zrezygnował tradycyjnej metody iai. Jako pierwszy zaczął wsuwać broń ostrzem do góry, co pozwalało na natychmiastowe jego dobycie i atak. Na tej bazie stworzył swój własny styl, który nazwał Muso-jikiden-eishin. Po opuszczeniu stolicy wrócił do rodzinnej prowincji Tosa i tam nauczał samurajów swojego stylu.
W IX pokoleniu mistrzem szkoły został Hayashi Rokudayu Morimasa, który uczył się iai szkoły Eishin od Arai Seitetsu i kendo stylu Shinkage od Oomori Rokuzaemon Masamitsu. Masamitsu stworzył serie technik dobywania miecza z pozycji siedzącej i przekazał je Morimasie. Powszechnie uważa się, że Morimasa włączył je do później do szkoły Eishin, a dziś nazywa się je stylem Shodenoomori.
Po Morimasie szkołą kierowali Hayashi Yasudayu Maso (ur. w 1662 r) a później Ooguro Yoshiemon Kiokatsu. Od tej pory szkoła poszła dwoma drogami jako szkoła Tanimura i szkoła Shimomura.
Mistrz Nakayama Hakudo, o którym wspominałem we wprowadzeniu do kenjutsu i któremu zawdzięcza się powrót do praktyki iaido na początku XX wieku, uczył się obu tych stylów: Eishin – od Morimoto Tokumi i Shinomura od Hosokawy Yoshimasy (zm. w 1923 r.). Później wiedzę tę wzbogacił o własne techniki i w roku 1933 założył swoją szkołę pod nazwą Musoshinden-ryu-battojutsu. Szkoła przyjęła jednak tę nazwę dopiero po śmierci nauczyciela w roku 1955, a wcześniej styl znany był pod nazwą Oomori lub Hasegawaeishin.
Dziś, za sprawą Zen-Nihon-Kendo-Reimei-Iai czyli Oddziału Iai Ogólnokrajowej Japońskiej Federacji Kendo (powołany w roku 1968) podstawą nauczania i wzorcem egzaminacyjnym dla Japonii i całego świata jest 12 form łączących techniki różnych szkół i od nich zaczniemy spotkanie z Iaido.
Ocena poprawności wykonania form
Podczas egzaminów i zawodów zwraca się uwagę na następujące elementy będące podstawą oceny (Iaido Shiai i Shinpan): |
|
1. Głębokość praktyki (poziom zaawansowania)
2. Reigi: poprawne podejście i etykieta
3. Technika:
- dokładność nukitsuke i kiritsuke
- dokładność sayabanare – moment, w którym miecz opuszcza saya, oraz kąt natarcia hasuji
- dokładność chiburi
- dokładność noto
4. Kokorogamae:
- spokój
- metsuke
- duch, koncentracja, dystans i rozłożenie ruchów w czasie
5. Ki Ken Tai no Ichi. Duch (umysł), miecz i ciało w jedności.
6. Efektywność Iai jako sztuki walki
|
Interpretacja głębokości praktyki
|
a. Kurai dori - demonstrowanie zdolności pokonania przeciwnika poprzez pokazanie postawy pełnej pewności siebie.
b. Hin-i/Kigurai - Iaidoka powinien jednoznacznie pokazać, że jest w stanie "odepchnąć", przytłoczyć przeciwnika swoim duchem.
c. Jo-Ha-Kyu - nazywane również "Ma" to właściwy balans pomiędzy szybkimi i wolnymi ruchami. Podobnie ważne jest Kan-Kyu-Kyo-Jaku, czyli balans pomiędzy szybkimi i wolnymi oraz twardymi i miękkimi ruchami, umiejętne wykorzystanie i zademonstrowanie różnic pomiędzy nimi.
d. Kasso-teki - odnosi się do obserwacji wyimaginowanego przeciwnika. Pozwala ocenić czy metsuke (wzrok) zawodnika pada na odpowiednie pozycje oraz czy zawodnik tnie i wykonuje pchnięcia w odpowiednie miejsca.
e. Cięcie – w ocenie tego elementu zwraca się uwagę czy po cięciu następuje Seme (postawa atakująca) oraz czy przy cięciu monouchi wykorzystanie miecza było poprawnie. Należy pamiętać, że tsuka służy do manewrowania, kierowania mieczem, część od habaki do połowy miecza służy do blokowania ataków, kolejna 1/4 część służy do odbijania ataków, a ostatnia do cięcia.
f. Dźwięk miecza – dźwięk, jaki wydaje miecz podczas cięcia powinien być krótki, lecz ostry. Ważne jest to, aby miecz osiągną maksymalną prędkość przed dosięgnięciem celu. Prędkość cięcia można "usłyszeć" - im wyższy dźwięk, tym większa prędkość.
g. Te-no-uchi – są miecze ciężkie oraz lekkie. Jednakże, ciężkie, mocne cięcie nie powinno być stawiane ponad dynamiczny ruch. Dynamika ruchu jest zawsze związana z poprawnym te-no-uchi, które pozwala przenieść całą siłę i skoncentrować ją w monouchi.
|
Interpretacja Kokoro-gamae
|
a. Spokój – spokój serca jest widoczny w oczach oraz postawie zawodnika.
b. Metsuke – metsuke nie powinno być jedynie brane pod uwagę jako "enza-no metsuke"; zawodnik w czasie przygotowania do cięcia powinien zawsze patrzeć na cel. Rozróżnić należy także takie aspekty jak: "kan" - czyli patrzenie sercem, a "ken" - patrzenie oczami. Praktycznie rzecz biorąc zawodnik powinien raczej "czuć" Iai, niż tylko je wykonywać.
c. Duch – duch Iaidoki powinien być tak mocny, iż powinien powstrzymać przeciwnika przed wyciągnięciem miecza. Jeżeli, mimo braku chęci, jesteśmy zmuszeni do cięcia, aby ochronić własne życie, to cięcie musi być ostre, zdecydowane i ostateczne.
d. Zanshin – poprawny zanshin powinien być skierowany nie tylko do pokonanego przeciwnika, lecz do wszystkich potencjalnych oponentów w otoczeniu.
e. Dystans i timing – przy rozważaniu odpowiedniego momentu na zareagowanie na ruchy przeciwnika zawsze dochodzimy do problemu dystansu i timing’u (dobrania odpowiedniego momentu na wykonanie ruchu). Podjęcie decyzji czy zaatakować przed jakimkolwiek ruchem przeciwnika, czy może poczekać i zareagować na jego atak; zawsze będzie skutkować innym dystansem i timing’iem. Dlatego też ogromnie ważną rzeczą jest, aby zawodnik pokazał, że jest w pełni świadomy odległości od przeciwnika, czy przeciwników. |
Grupa I - seiza-no bu - formy rozpoczynające się w siadzie seiza
|
1. Ippon me: Mae 前 - z przodu. Odpowiedź na atak z przodu. Pierwsze cięcie poziomo na wysokości oczu (nuki-tsuke), następne pionowe proste (kiri-oroshi). Chiburi - omori-ryu chiburi do powstania, dostawienie nogi, odstawienie i noto z przejściem do klęku.
2. Nihon me: Ushiro 後 - z tyłu. Forma podobna do Mae z tą różnicą, że atak nadchodzi z tyłu.
3. Sanhon me: Ukenagashi 受け流し - odpowiedź na atak z lewej strony. Przyjęcie pierwszego uderzenia blokiem nagasu-uke i natychmiastowa odpowiedź cięciem skośnym z góry od prawej. Gyaku-noto do klęku.
|
Grupa II - Iai hiza-no bu - formy rozpoczynające się z siadu iai-hiza
|
| 4. Yonhon me: Tsuka-ate 柄当て- dwóch przeciwników, jeden z przodu i jeden z tyłu. Przeciwnik z przodu otrzymuje uderzenie rękojeścią miecza (tsuka) w splot słoneczny. Pchnięcie przeciwnika z tyłu i dokończenie akcji poprzez cięcie znad głowy do przodu (kiri-oroshi). Yoko-chiburi, noto i powrót do iai-hiza. |
Grupa III - Tachi ai-no bu - formy rozpoczynające się na stojąco
|
5. Gohon me: Kesagiri 袈裟切り - cięcie skośne. Odpowiedź na atak nadchodzącego przeciwnika. Pierwsze cięcie skośne od dołu (kiri-age) od prawego biodra poprzez lewy obojczyk. Drugie cięcie skośne w dół (hidari-kesa-giri) po odwróceniu miecza nad głową tą samą drogą, od lewego obojczyka do prawego biodra. Hasso-kamae i omori-ryu chiburi.
6. Roppon me: Morote-zuki 諸手突き - pchnięcie oburęczne. Odpowiedź na jednoczesny atak dwóch przeciwników z przodu i jednego z tyłu. Pierwsze uderzenie skośne w twarz. Zaraz po nim oburęczne pchnięcie (morote-zuki), następnie obrót i cięcie znad głowy (kiri-oroshi). Na zakończenie ponowny obrót i cięcie znad głowy trzeciego przeciwnika (kiri-oroshi). Yoko-chiburi bez zmiany postawy.
7. Nanahon me: Sanpogiri 三方切り - cięcie w trzech kierunkach. Odpowiedź na atak trzech przeciwników, z prawej, z lewej i z przodu. Hidari jodan kamae i omori-ryu chiburi.
8. Hachihon me: Ganmen-ate 顔面当て - uderzenie w twarz. Przeciwnik z przodu otrzymuje uderzenie rękojeścią miecza (tsuka) w twarz (ganmen-ate). Przeciwnik nadchodzący z tyłu otrzymuje pchnięcie (z wykrokiem, katana ułożona poziomo). Formę kończy cięcie znad głowy w przód (w kierunku pierwszego przeciwnika). Yoko-chiburi bez zmiany położenia.
9. Kyuhon me: Soete-zuki 添え手突き - pchnięcie przeciwnika nadchodzącego z lewej strony. Obrót w lewo z zakrokiem lewej nogi. Cięcie skośne jedną ręką w lewo. Wyjście lewą w przód i pchnięcie soete-zuki, przekręcenie miecza do poziomu. Yoko-chiburi z zakrokiem lewej nogi w tył.
10. Jyuppon me: Shihogiri 四方切り - cięcie w czterech kierunkach. Odparcie ataku czterech przeciwników nadchodzących z różnych stron. Uderzenie tsuka z góry w prawo w skos. Poziome pchnięcie w tył z wypadem lewej nogi. Obrót o 90 w prawo i cięcie z góry z wypadem prawej nogi. Obrót w tył i cięcie z góry z wypadem prawą nogą. Jodan-kamae i o-chiburi z cofnięciem lewej nogi.
11. Jyu-ippon me: Sogiri 総切り - pięć różnych cięć do przodu. Forma może być bardzo różnie interpretowana w kwestii ilości przeciwników. Nuki-no tachi z wypadem prawej nogi, cofnięcie jej do bloku shinogi-uke. Wyjście prawą z cięciem prostym z góry kiri-otoshi. Tsugi-ashi i cięcie migi-kesa-giri, tsugi-ashi i cięcie hidari-kesa-giri. Przeniesienie miecza w lewo i cięcie poziome kiri-tsuke z wypadem prawej nogi. W końcowej fazie cięcia wyjście lewą i cięcie migi-suihei z wykrokiem prawą. Chiburi bez zmiany położenia.
12. Jyu-nihon me: Nukiuchi 抜き打ち - niespodziewany atak. Unik i natychmiastowa odpowiedź cięciem znad głowy. Dobycie miecza z głębokim cofnięciem lewej nogi i dosunięciem prawej w tył – blok shinogi-uke. Wyjście prawą w przód i cięcie kiri-oroshi. Yoko-chiburi z cofnięciem prawej nogi.
|
| Uwaga! Opis towarzyszący prezentacji programu może służyć wyłącznie jako pomoc w opanowaniu nazw i zapamiętaniu głównych założeń poszczególnych form. Szersza interpretacja z ilustracjami pojawi się z biegiem czasu pod pozycjami menu dostępnymi dla zalogowanych uczniów szkoły. Niezależnie od tego podstawową formą nauki pozostanie trening, bez którego zrozumienie interpretacji form i opanowanie prawidłowej dynamiki jest niemożliwe. |
|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| W krótkiej wyprawie przez historię towarzyszyły nam zachowane do dzisiejszych czasów fotografie mistrza Nakayamy Hakudo |
 |
| Grupa założycielska Zen Nihon Kendo Reimei. Poniżej dwaj spośród tych, którzy zdecydowali o profilu i przyszłości iaido |
 |
| Tsumaki Seirin, 8 th Dan, Kyoshi - szkoła Tamiya Ryu |
 |
| Yamamoto Harusuke, 9 th Dan Hanshi, szkoła Muso Jikiden Eishin Ryu |
|
