Strona główna > Kenjutsu - wprowadzenie

Kenjitsu - nowy rozdział w historii naszej szkoły

Z dniem 1 kwietnia 2012 roku rozpoczęliśmy studia nad kenjitsu. W ten sposób nasza szkoła w pełni nawiązała do tradycji dawnych, japońskich szkół walki, w których jiu-jitsu i kenjitsu były nierozerwalne. Ciągle jesteśmy na początku tej drogi, która mam nadzieję, trwale i chlubnie zapisze się w naszej historii. Aby jednak zdefiniować nasz cel musimy sięgnąć do burzliwej historii Japonii i zrozumieć przemiany, jakie wraz z nią zachodziły w sztukach walki, a w kenjitsu w szczególności. Cofnijmy się zatem do okresu Heian (IX-X w.) gdy wojownicy zwani dziś samurajami pełnili służbę u arystokratów skupionych wokół dworu cesarskiego w Kioto. W tamtych czasach dzielono ich na dwie grupy: chłopów jige i łuczników yumitori. Wojownicy tego okresu byli głównie rolnikami lub leśnikami i opuszczali dom tylko na okres wojny. Tylko część z nich na stałe służyła w szeregach gwardii, lecz nawet wtedy ich ranga była tak niska, że nie wolno im było wchodzić do pałacu, a rozkazów musieli słuchać na kolanach. W tym czasie pojawiło się też słowo samurai pochodzące prawdopodobnie od saburomono, czyli tego, "który służy u pańskiego boku".
	W późniejszym okresie Heian, a więc pod koniec X w. wojowników zaczęto określać mianem bushi, a buddyzm nakazał im współczucie wobec nieprzyjaciół. W ten sposób pojawiły się zręby późniejszej filozofii poszukującej łagodniejszych form rozwiązywania konfliktów, co jednak nie zapobiegło krwawym, bratobójczym wojnom.
	Okres Heian charakteryzował się rozwojem kultury dworskiej, ale i brakiem jakiegokolwiek jednolitego systemu wojskowego. Ta sytuacja sprawiła, że niektóre rody rycerskie zyskały na znaczeniu i wyłamały się spod władzy dworu cesarskiego. Tak doszło do pierwszych walk zwaśnionych klanów, wśród których największą potęgę reprezentowały rodziny Genji i Heike. Fakt ich spokrewnienia z rodem cesarskim przyniósł poważne zagrożenie dla władzy centralnej, a ich starcie przerodziło się ostatecznie w wojnę domową znaną jako Genpei-no kasen. W wyniku wojny trwającej od 1180 do 1185 roku ród Heinke został ostatecznie rozbity, a przywódca klanu Genji Minamoto-no Yoritomo powołał rząd wojskowy w Kamakurze i tym samym władza cesarska została zredukowana do rangi symbolu. Taki był początek ery wojowników, która trwała 676 lat, czyli do Restauracji Meiji w roku 1868 odbierającej samurajom wszelkie tytuły i znaczenie. Na razie jednak wojownicy stali się główną siłą militarną i polityczną decydującą o losach kraju. Zwycięstwo Minamoto-no Yoritomo nie położyło jednak kresu wewnętrznym walkom i okres Kamakura (1185-1333) rozpoczął się bratobójczą wojną między Minamoto-no Yoritomo, a jego bratem Minamoto-no Yoshitsune. Około 1221 roku zwolennicy cesarza bezskutecznie próbowali obalić rząd w Kamakurze, aż wreszcie w latach 1274 i 1281 Japonia przeżyła dwa nieudane najazdy Mongołów pod wodzą Kubilaj-chana. Wprawdzie japońscy wojownicy odparli wroga, ale ciągłe walki osłabiły gospodarczą i polityczną sytuację kraju.

W bitewnym zgiełku rozpadł się także dwór cesarski i dwie frakcje zaczęły teraz walczyć o prawo do tronu. W rezultacie tego sporu powstały dwa ośrodki formalnej władzy: północny w Kioto i południowy w Nara, a że obaj władcy dysponowali licznym wojskiem walki trwały nadal. Ten okres w historii Japonii znany jest pod nazwą Nanboku-cho i trwał do roku 1392. W okresach Heian i Kamakura podstawową bronią w walce były: japońska halabarda (naginata) i nagamaki (broń o długim ostrzu stanowiąca jakby połączenie miecza i halabardy). W okresie Nanboku-cho wchodzą do użytku: nodachi zwany także odachi (bardzo długi miecz) oraz włócznia (yari). Panuje zgodny pogląd, że pierwsze style sztuk walki (ryugi) wyodrębniły się w okresie Muromachi czyli w latach 1392 – 1573. Ich rozwojowi sprzyjało nasilenie walk zwłaszcza w okresie Sengoku ("kraj w wojnie" w latach 1467 – 1568). Zapoczątkowała je wojna Onin (Onin-no ran) w Kioto, gdy wielcy książęta feudalni wykorzystując słabość rządu w Kamakurze pokusili się o przejęcie władzy.

Sztuka walki jako "sztuka zwyciężania" pojawiła się jednak znacznie wcześniej i stanowiła swoisty skarb przekazywany w najgłębszej tajemnicy w kręgu najbliższej rodziny z pokolenia na pokolenie.
Jedną z najstarszych szkół tego okresu, której tradycje przetrwały do dziś jest Tenshin Shoden Katori Shinto-ryu założona przez Iizasa Choisai Ienao około roku 1450. Na ten sam okres datuje się powstanie szkół Kashima Shinto Ryu i Kashima Shin Ryu, o której wspomnimy jeszcze nieco szerzej. W szkołach szermierki do ćwiczeń parami (kumitachi) powszechnie używano drewnianych mieczy zwanych bokken lub bokuto. O takim wyborze decydowało głównie bezpieczeństwo ćwiczących, ale także obawa o uszkodzenie kosztownych mieczy, których ostrza były twarde i kruche. Z biegiem czasu sprawdzone i skuteczne formy układano w kata i w ten sposób nauczyciele szermierki przekazywali swoim uczniom najlepsze rozwiązania w konkretnych sytuacjach, które często stanowiły tajemnicę szkoły. Formy kata stawały się powoli sposobem zapisu stylu i metodą jego przekazywania kolejnym pokoleniom.
Około roku 1500 za sprawą Hayashizaki Jinsuke Minamoto no Shigenobu (1545-1618) pojawiła się też pierwsza usystematyzowana szkoła iaijitsu jako sztuki błyskawicznego dobywania miecza i zadawania uderzenia.

W początkowym okresie nazywano ją także battojitsu i była pojmowana jako umiejętność walki prawdziwym mieczem w każdych okolicznościach, przewidywania ataku i błyskawicznej odpowiedzi wobec przeciwnika atakującego bez uprzedzenia. Opanowanie tej sztuki miało na celu skuteczną obronę przed nagłym atakiem możliwą nawet wówczas, gdy zaatakowany był zajęty wykonywaniem normalnych codziennych czynności takich jak spacer, rozmowa czy odpoczynek.
Bratobójcze walki, które wyniszczały kraj, ale i przyczyniły się do dynamicznego rozwoju bujutsu, ustały dopiero wówczas, gdy zwycięski wódz Toyotomi Hideyoshi (1537 – 1598) ostatecznie zjednoczył kraj. Jego dzieło kontynuował późniejszy szogun Tokugawa Ieyasu (1543 – 1616), który w roku 1603 przeniósł stolicę do Edo (obecnie Tokyo). Tak rozpoczął się okres Edo i długotrwały pokój, a samuraje znaleźli się na samym szczycie hierarchii społecznej, tworząc dumną warstwę szlachty wojskowej. Ich głównym zajęciem była oczywiście wojna, a bujutsu drogą do doskonałości. Z drugiej strony ogrom ludzkich cierpień spowodował gwałtowną afirmację życia i zainteresowanie pięknem tkwiącym w poezji i sztuce. Wojownicy zaczęli studiować etykietę i kulturę dworską, a literatura, teatr i taniec towarzyszyły im w codziennym życiu.

Na drugim biegunie pozostawała jednak myśl Konfucjusza – "Mąż uczony winien gotowy być do boju. Wtedy na pewno wygra". I tak sztuki walki stały się nierozerwalną częścią kultury postrzeganą i kultywowaną z szacunkiem należnym nauce. Coraz więcej uwagi poświęcano też kształtowaniu ducha i cech charakteru, a samuraj stawał się człowiekiem dobrze wychowanym, wykształconym i po mistrzowsku władającym bronią.

Czas pokoju zmienił jednak oblicze sztuk walki i formy ich nauczania. Ponieważ nie było już wojen, a pojedynki zostały zakazane coraz większą uwagę przykładano do estetyki i finezji ruchu tworząc formy będące niekiedy swoistymi dziełami sztuki. W szkoleniu pojawiało się coraz więcej form rozpoczynających się, zgodnie z japońską tradycją, z pozycji siadu klęcznego i wykonywanych w klęku na jednym kolanie (tate-hiza). Można sobie wyobrazić, że w jakiś warunkach samuraj mógł zostać zaatakowany właśnie w takiej pozycji, ale na pewno nie w domu gdzie pozostawienie katany przy boku było zniewagą i poważnym naruszeniem etykiety. Nie wdając się w polemikę, co do praktycznej przydatności tych form trzeba mieć świadomość, że przemiany zachodzące na przestrzeni ponad 250 lat pokoju są też istotną częścią historii tego kraju i ich znaczenie dla japońskiej kultury godne jest należnego szacunku.
Po ponad dwustuletnim okresie izolacji w roku 1854 Japonia została zmuszona do otwarcia się na handel z ówczesnymi mocarstwami. Napływ z zagranicy tanich towarów spowodował upadek półfeudalnych manufaktur i kryzys rzemiosła, a w efekcie kryzys władzy feudalnej. Liczne bunty ludności doprowadziły w latach 1867 - 1868 do wojny domowej. Wykorzystując tę sytuację odwieczni wrogowie rodu Tokugawa z zachodnich regionów: Satsuma, Choshu i Tosa wystąpili przeciwko shogunowi i po pokonaniu jego sił przywrócili władzę cesarza Mutsuhito. Po wojnie urząd shoguna został zniesiony, zlikwidowano feudalne struktury państwa, przejęto lenna od samurajów i wypłacono im odprawy pieniężne. Cesarz wprowadził powszechny obowiązek służby wojskowej, a armię zorganizowano na wzór pruski. Znaczna część samurajów poczuła się jednak oszukana, bo zniesienie tradycyjnego podziału klasowego przyczyniło się do ich zubożenia i utraty wysokiej pozycji społecznej. Gdy wreszcie rząd całkowicie pozbawił ich należnych rekompensat za utracone grunty w kraju zawrzało i w 1877 roku doszło do rebelii, na czele której stanął były doradca cesarza Takamori Saigo.
Samuraje w liczbie około 25 tys. stanęli przeciwko przeważającej liczbie żołnierzy cesarza uzbrojonych w zachodnią broń palną w bitwie pod Shiroyamą. I tak zakończyła ponad sześćsetletnia historia wielkich wojowników. Samuraje nie przewidzieli, że występując przeciwko shogunowi przyspieszą tylko swój koniec. Z drugiej strony, po zderzeniu z zachodnią kulturą, było oczywiste, że przemian nie da się już zatrzymać tylko po raz kolejny niepotrzebnie pochłonęły one tysiące ofiar. Wraz końcem epoki samurajów szkoły i tradycje sztuk walki upadły.

W nowej armii cesarskiej, podobnie jak w całej Japonii, pojawił się trend nawiązujący do zachodnich stylów życia. Następstwem tego było pojawienie się szabli w korpusie japońskich oficerów. Szybko się jednak okazało, że tak wyposażony żołnierz, dysponujący jednostrzałową bronią palną i szablą, o której władaniu miał niewielkie pojęcie, nie radzi sobie w starciu z dobrze wyszkolonym przeciwnikiem. Dało się to zauważyć już podczas tłumienia rebelii samurajów, a następnie w czasie wojny japońsko-rosyjskiej w starciach z Kozakami. Daletego z początkiem XX w. tradycyjna szermierka japońska powróciła do cesarskiej armii, gdzie zaczęto nauczać posługiwania się wojskowym mieczem gunto. Jego kolebką stała się Akademia Wojskowa Toyama (Rikugan Toyama Gakko) założona w 1873 roku. Problem polegał jednak na tym, że żołnierz musił byc szkolony szybko, a na opanowanie sztuki japońskiego miecza w takim wymiarze jak potrafili to robić samurajowie potrzeba było lat intensywnego treningu. Dlatego w 1925 roku poproszono sensei Nakayama Hakudo aby zreformował system szkolenia dostosowując go do potrzeb wspóczesnego pola walki. Podstawą tak opracowanego systemu były techniki wywodzące się z Omori Ryu i Muso Jikiden Eishin Ryu Kenjitsu. Kilka lat później, jeden z głównych instruktorów akademii, sensei Morinaga Kiyoshi na nowo sformułował formy kata, które stały się podstawą systemu Toyama Ryu, jaki znamy do dzisiaj. Największy wkład w późniejszy rozwój tej sztuki nazywanej battodo lub batto-jutsu wnieśli mistrzowie Taizaburo Nakamura i Sasaburo Takano. Podstawę wyszkolenia bojowego stanowiło w nim osiem kata i sześć form ćwiczonych w parach (kumitachi). Główny nacisk położony był na efektywność i realność technik przy uproszczeniu ruchów. Adepci tej sztuki, jako sprawdzianu swoich umiejętności, używali testów cięć tameshigiri.
Początek XX w. to także powrót do sztuki iaido za sprawą mistrza Nakayama Hakudo, który odnalazł na jednej z mało zamieszkałych wysp japońskich sekrety dawnych szkół tworząc jeden spójny system pod nazwą Muso Shinden-ryu. Po nim stopniowo pojawiły się następne. W sztuce tej z całą pewnością fascynowało harmonijne połączenie perfekcyjnych umiejętności technicznych i wewnętrznego spokoju umożliwiające wkroczenie w akcję przeciwnika w najbardziej odpowiednim momencie. Ostatecznym celem opanowania sztuki iaido, nie było jednak zabicie potencjalnego napastnika, ale psychiczne panowanie nad sytuacją tak, aby skłonić go do rezygnacji. Myśl tę najlepiej oddaje dawne określenie sztuki iaido, którą nazywano też saya-no-uchi, czyli "chwycenie pochwy miecza" i sprowadzało się do działania zdolnego oddalić niebezpieczeństwo bez konieczności dobywania broni. Otwarcie Japonii na świat już na początku XX w. przynosi powszechną fascynację kulturą tego kraju, a w tym tradycją sztuk walki. Japońscy mistrzowie wyruszają w świat by nauczać, powstają pierwsze organizacje skupiające miłośników japońskich sztuk walki. Znaczna ich część zachowuje tradycję dawnych samurajów, inne skupiają się wokół nowych dyscyplin mających coraz bardziej charakter sportowy lub których celem jest wykorzystanie technik budo do wszechstronnego rozwoju psychofizycznego. I tak zarysowuje się podział sztuk walki na kobudo czyli stare budo inaczej Koryu-bujitsu związane z tradycją bushido oraz gendai-budo "współczesne budo" obejmujące style powstałe po roku 1868. Zafascynowanie świata tą tematyką zmusza też Japończyków do podjęcia kroków umożliwiających koordynację i wsparcie dla coraz liczniejszych organizacji.

I tak w roku 1952 powstaje między innymi Japońska Federacja Kendo (Zen Nippon Kendo Renmei), która w roku 1968 podejmuje pierwszą próbę skodyfikowania podstawowego wzorca i wymagań iaido. Lata doświadczeń i studiów nad tą sztuką doprowadziły bowiem do przekonania, że pomimo dostrzegalnych podobieństw, w warunkach współczesnego życia całościowe poznanie i opanowanie złożonych technik wielu szkół jest praktycznie niemożliwe. Dlatego w 1968, a następnie w 1977 roku, dwie komisje złożone z jedenastu mistrzów miecza Zen Nippon Kendo Renmei połączyło podstawowe techniki różnych szkół w 7, następnie w 10, a ostatnio 12 form. Dziś są one podstawą nauczania i wzorcem egzaminacyjnym dla Japonii i całego świata.
Każdego roku odbywają się mistrzostwa w iaido o randze mistrzostw świata lub Europy, od 2007 r. także mistrzostw Polski. Oceniane jest wykonanie form kata w układzie obowiązkowym (Iaido Seitei ZNKR) lub dowolnym (szkoły tradycyjne – koryu iaijitsu).
Koordynatorem szkolenia w zakresie Iaido w Polsce jest Polskie Stowarzyszenie Iaido powstałe w roku 1999. PSI jest członkiem Polskiego Związku Kendo, dzięki czemu wszystkie egzaminy są uznawane na całym świecie, a adepci iaido mogą zdawać egzaminy na stopnie w Polsce. Od 2005 roku istnieje Międzynarodowa Federacja Battodo – Zen Nihon Battodo Renmei oraz działające od kilkunastu lat federacje narodowe: japońska i amerykańska. W Polsce ta sztuka walki propagowana jest z ramienia japońskiej federacji przez Tomasza Piotrkowicza i jego Szkołę Samurajów.
Uznanym popularyzatorem Kashima Shin Ryu jest Jerzy Pomianowski pomysłodawca i założyciel Ośrodka Sportów Japońskich BUDOJO. Przykłady takie można by mnożyć.
Rozpoczynając swoją drogę z kenjitsu chcemy zachować i przenieść do naszego dojo tę nową dla nas część japońskiej historii i kultury, pozostając na uboczu pojawiających się sporów o skuteczność i praktyczną przydatność form. Chcemy robić to, co powszechnie szanowane i uznane w świecie, ale także w naszym kraju, korzystać z doświadczeń i opierać się na wzorcach zaliczanych do niekwestionowanych autorytetów tego gatunku. Tylko w ten sposób możemy stopniowo poznać prawdziwą i pełną historię miecza i otworzyć naszym następcom drogę do dalszego rozwoju. Dbając o zachowanie pewnej logiki i ciągłości szkolenia nie chcemy ograniczać się do jednej wybranej szkoły czy określonego stylu. Z całą pewnością nasze zainteresowanie skierujemy więc w stronę iaido i battodo, a w dalszej perspektywie tameshigiri.

W pierwszym okresie skupimy się na przemyślanym i usystematyzowanym zgłębieniu podstaw Iaido Seitei Zen Nippon Kendo Renmei, wybranych form Muso Shinden-ryu, Hasegawa Eishin-ryu czy szkoły Enshin mistrza Fumona Tanaki. W zakresie battodo sięgniemy do tradycji Toyama-ryu i Kashima Shin Ryu, a nasze postępy będziemy systematycznie weryfikować na stażach i seminariach.
To wszystko przed nami i lata pracy, która kiedyś przyniesie sukces, a chyba dużo radości już od pierwszego dnia. Pozostaniemy jednak wierni temu, co osiągnęliśmy w minionym dwudziestoleciu i głównym kierunkiem szkolenia pozostanie jiu-jitsu. Sztukę miecza rezerwujemy dla zaawansowanych i skłonnych do jej studiowania wraz z ugruntowanym już profilem naszej szkoły. Zegar przemian w dojo Tsubame został uruchomiony.

Zgłoszenia do sekcji
Ze względu na specyfikę przedmiotu i realne zagrożenia jakie niesie ze sobą posługiwanie się bronią kandydaci do sekcji muszą mieć ukończone przynajmniej 15 lat, a w przypadku osób niepełnoletnich przedłożyć pisemną zgodę rodziców na podjęcie nauki.
Trzeba mieć świadomość, że poważną krzywdę można wyrządzić nawet drewnianym bokuto, a historia zna wiele przykładów gdy wojownik uzbrojony w drewniany miecz potrafił nawet zabić przeciwnika posługującego się prawdziwym mieczem samurajskim. Z drugiej strony studia nad tą bronią wymagają wiele skupienia, dokładności i wytrwałości na jakie trudnio się zdobyć osobie niedojrzałej. Dlatego niezależnie od zgłoszenia warunkiem przyjęcia i pozostania w sekcji będzie krótka rozmowa kwalifikacyjna i miesięczny okres próbny.
Kandydat do sekcji musi ponadto zdecydować się na zakup odpowiedniego sprzętu i ubioru do ćwiczeń, a to wymaga sporych nakładów finansowych. Każda nieprzemyślana decyzja może więc drogo kosztować.

Harmonogram zajęć
Treningi sekcji kenjutsu planujemy w soboty o godz. 11.00, a drugi dzień w tygodniu ustalimy już w gronie zainteresowanych