Strona główna > Kenjutsu - podstawy praktyczne

Kenjutsu - podstawy praktyczne

Na tej stronie omówimy sposób dobywania i chowania broni, uchwyt miecza, zasadnicze postawy i cięcia. Wskażemy też na różnice stylowe wynikające z tradycji iaido na przykładzie Iaido Seitei, Musoshinden-ryu oraz battojutsu wg. Toyama-ryu. Jak zawsze, istotne szczegóły uczniowie poznają na treningu więc nie zachęcamy do próby samodzielnej nauki na bazie tego materiału.
			Dobywanie broni (nuki-no tachi) W ogólnym zarysie istnieją dwa przeciwstawne sposoby dobywania miecza. Każdy zaczyna się jednak od zwolnienia go z zacisku w saya poprzez pchnięcie tsuba kciukiem lewej dłoni. Sposób pierwszy polega na cofnięciu saya lewą ręką o około 30 cm, a następnie płynnym dobyciu miecza ruchem prawej dłoni. W sposobie drugim dobycie miecza rozpoczyna ręka prawa, a w końcowym etapie tej czynności, energicznym ruchem lewej ręki, cofamy saya w tył pozwalając, by miecz swobodnie ją opuścił. Ten sposób będziemy stosować w kata i battodo-ho kumitachi wg Toyama-ryu. Dobywanie miecza w formach kata iaido jest o wiele bardziej skomplikowane. Rządzą tu wyrafinowane formuły, które uczniowie poznają przy omawianiu każdej z form. Kąt ułożenia saya w czasie dobywania miecza zależy od następującej po nim techniki cięcia lub bloku. Ważne jest jednak, aby moment, w którym miecz opuszcza saya, czyli sayabanare, był bezgłośny, a kissaki nie rysowało jej wewnętrznej powierzchni. Przy ćwiczeniu ostrym mieczem taki błąd wcześniej czy później doprowadzi do jej rozcięcia.
Z punktu widzenia ataku można natomiast wyróżnić trzy sposoby dobywania miecza, czyli jak nazywają to Japończycy "przecinania pyska karpia": uchi-kiri - dobycie z jednoczesnym cięciem od wewnątrz, sotogiri - cięcie na zewnątrz oraz kakushigiri - cięcie ukryte, zwane także hikaegiri "cięciem wstrzymanym". W formach iaido najczęciej będziemy mieli do czynienia z sotogiri.

Chowanie miecza (noto lub saya-biki) Uchwyć saya lewą dłonią tak, aby środkowy palec oplatał koiguchi. Przyłóż mune do szczeliny między kciukiem i zgiętym palcem wskazującym, a następnie prostując prawą rękę przesuń miecz do momentu, aż kissaki dojdzie do ujścia pochwy. Lewą ręką cofnij saya, aby utworzyła znak jedynki. Umożliwi to wsunięcie miecza w koiguchi. Miecz i pochwę trzymaj przy tym poziomo. W tym położeniu wsuwaj miecz do momentu, aż dwie trzecie jego długości znajdzie się w saya. Nieznacznie wysuwaj przy tym saya w kierunku przeciwnym jakby miała "wyjść na spotkanie miecza". Gdy do schowania pozostanie już jedna trzecia długości powoli obracaj saya ostatecznie kierując ostrze ku górze. Schowaj miecz do końca.
Opisaną formę będziemy stosować w postawie siedzącej i stojącej w formach kata Iaido Seitei, a pochodzi ona ze szkoły Musoshinden-ryu. Podkreśla się przy tym, aby zgodnie z tradycją Shoden miecz chować zawsze spokojnym, ale pewnym ruchem, unikając szybkiego spektakularnego wsuwania ostrza i popisywania się zręcznością. W Chuden jest ono nieco szybsze, a w formach Okuden najszybsze. W szkole Muso Jikiden Einshin Ryu, a w ślad za tym w formach Toyama-ryu saya będzie od początku ułożona bardziej pionowo, a miecz chowany nie w płaszcyźnie poziomej, a ostrzem skierowanym do góry. Rozróżnia się tu także dwie formy noto: Shoden-noto – z bliskim dosunięciem tsuby do lewej ręki i przeciągnięciem całego miecza, zatrzymaniem i wolnym wsunięciem oraz zaawansowanej Okuden-noto – z przesunięciem po lewej dłoni tylko około jednej trzeciej długości ostrza i schowaniem bez zatrzymania kisaki. Zwolnienie ruchu następuje w jego ostatniej fazie. Często spotyka się także odwrotne schowanie miecza tzw. gyaku-noto. Rozpoczyna się je od przejęcia rękojeści (tsuka) nachwytem prawej dłoni. Po nim następuje jego obrót w płaszczyźnie pionowej o 180 stopni i przyłożenie do lewej dłoni obejmującej koiguchi. Zasady i sposób wsuwania miecza w gyaku-noto są identyczne do opisanych wyżej.

	Chwyt i trzymanie miecza Prawidłowy uchwyt miecza te-no uchi wymaga precyzji i lekkiego dociśnięcia pozbawionego jednak niepotrzebnego napięcia w dłoniach i ramionach. Chwytając broń należy uważać, aby palec wskazujący prawej dłoni nie dotykał do pierścienia kończącego tsuka czyli fuchigane (fuchi), a lewa dłoń nie spoczywała ani na tsukagashira (kashira), a ni na tsukaito (węźle oplotu rękojeści). Najlepiej rozpocząć od prawidłowego ułożenia przedramienia prawej ręki, które powinno tworzyć kąt około 45 stopni z rękojeścią i chwycić tsuka, zamykając kolejno palce zaczynając od najmniejszego. Podobnie lewa dłoń, która powinna być ddalona od prawej nie więcej niż 3,6 cm, chociaż odległość ta zależy także od długości tsuka. W praktyce początkowego okresu można przyjąć, że między prawą dłonią a tsuba powinna pozostać odłegłość równa średnicy piłeczki pinpongowej, podobnie jak odłegłość między prawą i lewą dłonią. Nie jest to jednak zbyt dokładne. Określenie podanego wyżej wymiaru najlepiej świadczy o pozornej tylko prostocie uchwytu i niezwykłej precyzji wymaganej przy każdym elemencie kata ocenianym w iaido. Do tego tematu jeszcze powrócimy. Miecz należy trzymać tak, jakby dłonie miały wykręcać ręcznik, nadgrarstkami ku sobie i do wnętrza. Taki sposób zaciskania dłoni nazywa się shibori.
Pięć głównych postaw (gohon kamae-to) Należą do nich w kolejności przedstawionej na zdjęciach: chudan-no kamae, jodan-no kamae, gedan-no kamae (dwie odmiany przedstawione na zdjęciach 3 i 4), oraz w rzędzie drugim: waki-no kamae i hasso-no kamae. Każda z postaw może być oczywiście wykonywana w pozycji prawej (migi) i lewej (hidari). Toyama-ryu wprowadza jeszcze trzy poziomy kasumi-no kamae: jodan kasumi-no kamae, chudan kasumi-no kamae i gedan kasumi-no kamae, kóre omówimy na końcu.
		Zasadniczą postawą jest chudan-no kamae, czyli postawa środkowa z kissaki uniesionym na wysokość krtani przeciwnika. Gdy walczący stoją naprzeciwko siebie w bliskim kontakcie ma-ai postawa ta umożliwia natychmiastowe pchnięcie w pzypadku najmniejszej zmiany położenia broni przeciwnika. Dla określenia tej postawy często spotyka się nazwę alternatywną seigan-no kamae, chociaż nie jest to precyzyjne. Wg Toyama-ryu seigan-no kamae charkteryzuje się wyższym uniesieniem kissaki, które skierowane jest między oczy przeciwnika. Przeniesienie miecza nad głowę ruchem nazywanym furi-kaburi lub furi-kamuri prowadzi do postawy jodan-no kamae. Postawa ta jest punktem wyjścia do cięć takich jak kiri-oroshi czy kesa-giri.
Przeniesienie miecza nad głowę jest także ściśle skodyfikowane i powinno prowadzić po łuku w odłegłości około 10 cm powyżej lewego ramienia. W postawie jodan-no kamae w stylu Toyama-ryu kissaki powinno być skierowane pod kątem około 45 stopni w górę. W iaido Seitei i Musoshinden-ryu nieco bardziej poziomo jakby miało pchnąć kogoś stojącego z tyłu. Z kolei w Muso Jikiden Einshin Ryu kissaki opada za plecy, podobnie jak w cięciach nauczanych w aikido. Kąt 45 stopni jest tłumaczony historyczna spuścizną dawnych szkół koryu gdy głowę samuraia chronił chełm. W zasadniczej postawie gedan-no kamae miecz opada w dół ale utrzymywany jest nadal w osi ciała, a kissaki znajduje się na wysokości kolan. Odmianą tej postawy jest postawa niska z mieczem przeniesionym i skręconym w prawo i niżej opadającym kissaki. Stosowana jest m.inn. w battodo-ho kumitachi Toyama-ryu i Kashima Shin-ryu.

W postawie waki-no kamae miecz jest opuszczony w dół z boku nogi zakrocznej i nieco odchylony ku tyłowi tak, jakbyśmy starali się go ukryć przed przeciwnikiem. Patrząc od jego strony kissaki powinno być niewidoczne. Waki-no kamae może być punktem wyjścia zarówno do ataku np. przez gyaku kesa-giri, jak i do obrony np. przez shinogi-uke. Hasso-no kamae nazywane jest często postawą wyczekującą, służącą do obserwacji przeciwnika, która da możliwość dostosowania się do jego ruchu. Niekiedy uważana jest też za postawę zachęcającą do ataku. Stojąc w nieco mniejszym wykroku niż przy waki-no kamae miecz przenosimy w górę i w bok tak, by tsuba znalazła się na wysokości naszej brody lub policzka (zależnie od stylu), a kisaki było odchylone w tył o kąt około 30 stopni.
A teraz trzy wspomniane wyżej postawy kasumi. W jodan kasumi-no kamae broń jest uniesiona poziomo nad głowę, z prawego boku i z ostrzem skierowanym do góry. Kisaki powinno mierzyć w twarz przeciwnika. W chudan kasumi-no kamae ramiona swobodnie opadają w dół, przylegając do ciała. Przedramię prawej ręki ułożone jest poziomo. Ostrze miecza zwrócone w prawo i uniesione pod kątem około 30 stopni w kierunku twarzy przeciwnika. Przejście do gedan kasumi-no kamae polega na opuszczeniu miecza tak aby jego ostrze leżało w płaszczyźnie poziomej.

				Happo-giri - osiem podstawowych cięć Happo-giri należy do programu egzaminacyjnego Toyama-ryu, ale prezentowane tu cięcia stanowią bazę większości stylów, chociaż ich wykonanie może się nieznacznie różnić. Omówimy to w konfrontacji z programem Iaido Seitei. Uwaga! Zdjęcia ilustrujące ten materiał nie były wykonane podczas prezentacji happo-giri więc mogą odbiegać od opisu. Do formy happo-giri należą w kolejności: nuki-tsuke, kirioroshi, gyaku migi kesa-giri, hidari kesa-giri, migi suihei, gyaku hidari kesa-giri, migi kesa-giri i hidari suihei. Formę kończy przejście do postawy seigan-no kamae i gyaku noto. Zanim je prześledzimy kilka ważnych uwag ogólnych.
Dopóki uczeń uważa, że cięcie to najprostsza czynność polegajaca na machnięciu mieczem, doputy nie rokuje nadziei, że zrozumie kenjutsu i będzie to jego pasja. Jak istotny to element sztuki niech świadczy fakt, że najwybitniejsi mistrzowie tego gatunku wykonują średnio po 1000 cięć dziennie. Jeśli 100 na treningu wydaje się nudne najlepiej od razu dać sobie spokój. Na pytanie - dlaczego? - znajdziecie odpowiedź chociażby w opisie zasad oceny form iaido przez komisję sędziowską lub egzaminacyjną. Happo-giri (foto powyżej) rozpoczyna się poziomym cięciem nuki-tsuke wykonywanym jędnorącz bezpośrednio z dobycia miecza. Miecz powinien ciąć poziomo na wysokości szyi, a kissaki zatrzymać się na wysokości bocznej płaszczyzny ciała. Lewa ręka spoczywa na saya przy koigichi. W niektórych szkołach nuki-tsuke może być wykonywane na wysokości klatki piersiowej. Wyższe cięcie na wykości oczu nosi nazwę uchi-monji. W Iaido Seitei należy zachować frontalną postawę (fot.1), natomiast w Toyama towarzyszy mu skręt bioder i dynamiczne cofnięcie saya w tył (fot.2). Bez zmiany pozycji ciała prowadzimy miecz w górę ruchem furi-kaburi i wykonujemy cięcie pionowe kiri-oroshi. Cięcie to powinno być poprowadzone i przód i do siebie, aby miecz nakreślił linię cięcia. Nie jest to zatem wyłącznie ruch opadający, przypominający rąbanie, chociaż w niektóych stylach koryu jest właśnie tak interpretowany np. Shinkage-ryu. Kissaki powinno poruszać się w płaszczyźnie pionowej i zatrzymać się w położeniu poziomym, nieznacznie poniżej płaszczyzny tsuba. Przy cięciu tym dynamika ruchu powinna zawierać 75% pracy ręki lewej i tylko 25% prawej, dzięki czemu przy zachowaniu właściwego toru poruszania się miecza osiągniemy oczekiwany dźwięk i skuteczność. Odpowiednikiem kiri-oroshi w niektórych stylach jest cięcie shomen-uchi lub po prostu men.

Nadal bez zmiany położenia ciała przenosimy miecz w lewo do postawy hidari waki-no kamae i tniemy w górę w skos (od biodra do szyi przeciwnika) czy pod kątem około 35 stopni. To gyaku migi kesa-giri bo o nazwie cięcia decyduje jego kierunek, a nie ułożenie stóp jak przy postawach. Na zdjęciach obok (1 i 2) gyaku hidari kesa-giri (występuje w drugiej części formy).
Teraz odwracamy cięcie po tej samej linii w dół. Będzie prowadzone od prawej do lewej, a zatem hidari kesa-giri.
W Iaido Seitei cięcie kesa-giri jest wykonywane pod nieznacznym kątem około 10-15 stopni (fot.3) natomiast w Toyama pod kątem 35-45 stopni, jak na fot.4 dla migi kesa-giri. W niektórych stylach ta forma cięcia nosi nazwę yoko-men czyli z boku głowy, na szyję.

Do zakończenia pierwszej sekwencji happo-giri pozostało wykonanie poziomego cięcia migi suihei (pierwsze foto w szeregu poniżej). Towarzyszy mu przestawienie prawej nogi do postawy frontalnej, rozkrocznej. Cięcie jest prowadzone na wysokości brzucha, oburącz i zatrzymuje się na wysokości bocznej płaszczyzny ciała.
Teraz wykonujemy wykrok lewą nogą i przenosimy broń do postawy migi waki-no kamae. Z tej postawy bez zmiany położenia tniemy gyaku hidari kesa-giri i migi kesa-giri, a nastęnie w postawie rozkrocznej hidari suihei. Przejście do postawy seigan-no kamae i gyaku noto końcżą formę. Cięcia wymienione w tej sekwencji są odwrotnością omówionych wyżej. Oczywiście ze wszystkimi elementami uczniowie zostaną szczegółowo zapoznani w toku treningu.

Strzepnięcie krwi - chiburi
Chiburi jest niezwykle ważnym elementem każdej z form, wywodzącym się z okresu, gdy miecz wykorzystywano w realnej walce. Oczyszczenie jego ostrza po zranieniu lub zabiciu przeciwnika było czynnością na tyle normalną co konieczną. W szeregu fotografii powyżej przedstawiono dwie najczęściej spotykane formy wywodzące się ze szkół Omori-ryu i Hasegawa Eishin-ryu, od których zaczęrpnęły swoje nazwy.
Omori-ryu chiburi czyli "strzepnięcie znad głowy" wywodzi się z Tradycji Wstępnej stylu Omori-ryu szkoły Musoshinden. Kiedy Ooe Masamichi z 17 pokolenia zmodernizował na początku XX wieku nauki szkoły Musoshinden zmienił też nazwę Omori-ryu na "seiza-no bu" czyli formy siedzące. Tradycyjna nazwa jednak pozostała. Mówiąc bardzo ogólnie forma ta polega na przeniesieniu miecza łukiem ponad głową w przód i w dół do całkowitego wyprostowania ręki oraz zatrzymania ruchu tak, by miecz skierowany był równolegle do prawej wykrocznej nogi, a kissaki opadało w dół pod kątem 45 stopni. Chiburi wykonywane nie z postawy jodan, lub hasso a bezpośrednio po cięciu, rozpoczyna się od przeniesienia miecza poziomo w tył ponad prawym barkiem z tzw. postawy otwartej, po czym następuje sekwencja opisana wyżej. Ze względu na złożoność tego ruchu szczegóły będą omówione na treningu.
Ostatnie dwa zdjęcia ilustrują zasadę i odmienność formy chiburi wg Eishin-ryu. Forma pojawiła się za sprawą Hasegawa Chikaranosuke Eishin w latach 30-tych XVIII wieku (zobacz - Podstawy Iaido). Tu mamy do czynienia ze strzepnięciem poziomym. Po zatrzymaniu ruchu ostrze powinno być skierowane lekko na ukos w prawo i w dół, a sztych biec dokładnie na wprost. Pochylenie kissaki nie wynosi tu jak poprzednio 45 stopni, a jest takie by kropla woda wylana na ostrze przy tsuba mogła swobodnie do niego spłynąć. Forma Eishin-ryu chiburi nosi też nazwę suihei-noto "chowanie ostrza na wysokości pasa". Spotyka się też prostsze określenia typu chudan-chiburi lub yoko-chiburi.

Podsumowanie
Mam nadzieję, że przedstawione powyżej wprowadzenie do iaido i batto-jutsu przekonało wszystkich, że nie będzie to temat łatwy. Dlatego chcielibyśmy aby podejmowały go osoby dojrzałe, skłonne zdobyć się na cierpliwość i systematyczną pracę. Wiele technik, nie mówiąc już o formach kata, wymaga też głębszego spojrzenia na historię i zrozumienia ich interpretacji, bez której trudno o świadomość wykonywanych czynności. Historię tę, która jest nie mniej ciekawa jak sama praktyka poznacie szerzej w innym artykule.